English
عربى
中文
Deutsch
Español
Français
हिन्दी
Hrvatski
Italiano
日本語
Português
Română
Русский
Svenska
Türkçe
Tiếng ViệtDönüşümler ve SimetriFizikte Simetri
Şimdiye kadar gördüğümüz simetrilerin hepsi bir anlamda _görsel_di: şekiller, resimler ya da örüntüler. Aslında simetri çok daha derin bir kavram: değişime duyarsızlık.
Örneğin, portakal suyu sevginiz elma suyu sevginiz kadarsa, o zaman tercihiniz elmalar ile prtakalları değiştiren dönüşüm altında ‘simetrik’tir.
1915 yılında Alman matematikçi
Örneğin deneyimlerimiz bize fizik yasalarının evrenin her yerinde aynı olduğunu söylüyor. Bir deneyi Londra’da mı, New York’ta mı yoksa Mars’ta mı yaptığımız hiç fark etmez; fizik yasaları hep aynı şekilde işler. Bir bakıma, fizik yasalarının
Benzer şeklide, bir deneyi yaparken kuzeye mi, güneye mi, doğuya mı yoksa batıya mı baktığımız fark etmez: doğa kanunlarının
Son olarak bir deneyi bugün mü, yarın mı yoksa bir yıl sonra mı yapacağımız fark etmez. Doğa kanunlarının “zaman simetrisi” vardır.
Bu “simetriler” ilk bakışta anlamsız görünebilir, ancak aslında evrenimiz hakkında bize çok şey söylerler. Emmy Noether her simetrinin, belli bir fiziksel büyüklüğün korunmasına karşılık geldiğini kanıtladı.
Örneğin zaman simetrisi, evrenimizde __enerji__nin korunmasını gerektirir: enerjiyi başka formlara dönüştürebilirsiniz(mesela ışık, ısı, elektrik), ancak asla yoktan var edip var olanı yok edemezsiniz. Evrendeki toplam enerji miktarı hep sabit kalır.
CERN dünyadaki en büyük parçacık hızlandırıcı. Bilim insanları temel parçacıkların özelliklerini daha iyi anlamak için bu parçacıkları çok yüksek hızlarda birbirleri ile çarpıştırıyorlar. Boyutunu karşılaştırmak açısından, alttaki insanı görebiliyor musunuz?
Bir çarpışmadan sonra parçacıklardan saçılanların izledikleri yol
Sadece simetri hakkındaki bilgilerimizden yola çıkarak, fizikçiler, hiç bir deney ya da gözleme ihtiyaç duymadan, evrenimizi yöneten doğa kanunlarının büyük bir kısmını elde edebiliyorlar.
Simetri temel parçacıkların varlıklarını bile önceden kestirebiliyor. Bunun bir örneği meşhur Higgs Bozonu: 1960 yılında teorik fizikçiler tarafından öngörülmüştü, ancak 2012’ye kadar gerçek hayatta gözlemlenememişti.